کم خونی، راهکارهای پیشگیری و درمان

کم خونی، راهکارهای پیشگیری و درمان

عوامل ایجاد کننده کم خونی ناشی از فقر آهن

کم خونی می تواند به دلایل مختلفی در بدن اتفاق بیفتد. پیرو خارج شدن خون از بدن یا بیماری های خونی که در بدن اتفاق می افتد پروتئین هموگلوبین نیز از بین خواهد رفت. هسته مرکزی هموگلوبین را آهن تشکیل خواهد داد.
در صورت ابتلای افراد به فقر آهن، در ساخت هموگلوبین اختلال ایجاد شده و اکسیژن رسانی کافی به بافت ها انجام نخواهد شد.

کم خونی ناشی از فقر آهن معمولا به دلیل از دست دادن خون ، داشتن رژیم غذایی نامناسب یا ناتوانایی بدن در جذب مقدار کافی آهن از مواد غذایی، در شخص رخ می دهد.

از دست دادن خون

هنگامی که شما خون از دست می دهید ، به همراه خون ، آهن نیز از بدنتان خارج می شود. اگر شما به اندازه ی کافی آهن ذخیره شده برای جبران مقدار آهن از دست رفته در بدن خود نداشته باشید ، در معرض خطر ابتلا به کم خونی فقرآهن قرار می گیرید.

دوران قاعدگی طولانی مدت و فیبروئید ( فیبروم ) رحمی سبب از دست دادن خون زیاد و به تبع آن پایین آمدن سطح آهن در بدن زنان می شوند ؛ از دست دادن خون در زمان زایمان نیز یکی دیگر ازعوامل پایین آمدن سطح آهن در بدن زنان می باشد.
خونریزی داخلی، خونریزی در داخل بدن، نیز باعث ایجاد کم خونی فقر آهن در فرد می شود؛ البته خونریزی داخلی همیشه به راحتی قابل تشخیص نیست و به آرامی رخ می دهد

برخی از علل خونریزی داخلی عبارتند از :

_ خونریزی معده ، پولیپ روده ی بزرگ یا سرطان روده ی بزرگ

_ استفاده ی منظم از آسپرین و دیگر داروهای مسکن مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن

_ خونریزی دستگاه ادراری

_ از دست دادن خون در هنگام وقوع جراحات شدید ، جراحی و اهدای مکرر خون می توانند منجر به ایجاد کم خونی فقر آهن در شخص شوند.

رژیم غذایی نامناسب

بهترین منابع آهن ، گوشت ، مرغ ، ماهی و غذاهای غنی شده با آهن و یا به عبارتی مواد غذایی می باشد که آهن به آن ها افزوده شده است.
اگر شما این مواد غذایی یا مکمل های آهن را به طور منظم مصرف نکنید ، احتمال ابتلای شما  به کم خونی فقر آهن بسیار زیاد است.

رژیم گیاه خواری نیز می تواند در صورت مصرف درست و صحیح موادغذایی ، آهن کافی را برای بدن شما فراهم کند ؛ منابع گیاهی آهن شامل نان های غنی شده با آهن ، غلات ، حبوبات ، لوبیا ، سویا ، میوه های خشک ، اسفناج و سایر سبزیجاتی که برگ های سبز تیره دارند ، می باشد.

در طول برخی از مراحل زندگی مانند بارداری و دوران کودکی ، فرد به سختی میزان آهن مورد نیاز بدن خود را از طریق مواد غذایی بدست می آورد ، زیرا در دوران رشد و بارداری میزان نیاز بدن به آهن افزایش می یابد.

ناتوانی بدن در جذب آهن کافی از موادغذایی

حتی اگر بدن شما میزان مورد نیاز آهن خود را از طریق مصرف مواد غذایی بدست آورد ، بدن ممکن است که توانایی جذب آن را نداشته باشد ؛ این اتفاق زمانی رخ می دهد که شما یک عمل جراحی روده مانند بای پس روده انجام داده اید و یا از بیماری های روده ای مانند بیماری کرون یا بیماری سلیاک رنج می برید.

علایم کم خونی ناشی از فقر آهن

علائم و نشانه های کم خونی ناشی از فقر آهن به شدت کم خونی فرد بستگی دارد. معمولا در کم خونی خفیف یا متوسط نشانه هایی از بیماری در شخص نمایان نمی شود. هنگامی که نشانه ها و علائمی از بیماری در فرد نمایان شود ، نشان دهنده ی این است که بروز بیماری کم خونی در فرد از خفیف به شدید متغیر می باشد. بسیاری از انواع علائم و نشانه های کم خونی فقر آهن معمولا در تمام انواع کم خونی یکسان می باشد. تیم سلامت دات لایف در این مقاله سعی کرده است تا علائم و نشانه های کم خونی ناشی از فقر آهن را برای شما جمع آوری کند.

رایج ترین نشانه در انواع کم خونی ، خستگی می باشد. خستگی به دلیل کمبود گلبول قرمز به منظور حمل اکسیژن به سایر قسمت های بدن در شخص نمایان می شود. هم چنین در این شرایط گلبول های قرمز خون ، هموگلوبین را که پروتئین غنی از آهن در سلول های قرمز خون است به میزان کم تری نسبت به حالت طبیعی در خود دارند؛ هموگلوبین به گلبول های قرمز کمک می کند تا اکسیژن را از شش ها به سایر قسمت های بدن منتقل کنند.

کم خونی هم چنین می تواند باعث تنگی نفس ، سرگیجه ، سردرد ، سردی دست و پا ، رنگ پریدگی پوست ، ایجاد درد در قفسه ی سینه و ضعف در فرد شود.

اگر گلبول های قرمز خون شما هموگلوبین کافی نداشته باشند ، قلب برای انتقال خون غنی از اکسیژن سخت تر کار می کند ؛ این عامل می تواند به ضربان نامنظم قلب به نام آریتمی، سوفل قلبی ، بزرگ شدن قلب یا حتی نارسایی قلبی منجر شود.

در نوزدان و کودکان خردسال علائم کم خونی شامل بی اشتهایی ، کند شدن رشد و به وجود آمدن مشکلات رفتاری می باشد.

هم چنین علائم و نشانه های کمبود آهن می تواند شامل شکسته شدن ناخن ها ، تورم و درد در زبان ، ایجاد ترک در اطراف دهان ، بزرگ شدن طحال و عفونت های مکرر باشد.

افرادی که به کم خونی ناشی از کمبود آهن مبتلا شده اند ، اشتیاق غیر معمولی برای اقلام غیرمغذی مانند یخ ، خاک ، رنگ یا نشاسته دارند که این اشتیاق غیر معمول فرد پیکا ( PIKA ) نامیده می شود.

بعضی از افراد مبتلا به کم خونی فقرآهن به سندروم بی قراری پا ( RLS ) نیز مبتلا می شوند. RLS اختلالی است که منجر به افزایش تمایل فرد برای حرکت پاها می باشد ؛ این نیاز به حرکت اغلب با احساس عجیب و ناخوشایندی در پاها رخ می دهد ؛ افراد مبتلا به RLS اغلب خواب سختی را تجربه می کنند.

کم خونی ناشی از فقر آهن می تواند کودکان را در معرض خطر بیش تری برای مسمومیت با سرب و عفونت قرار بدهد.

برخی از نشانه ها و علائم کم خونی فقرآهن به شرایط فرد بستگی دارد ؛ برای مثال یکی از نشانه های خونریزی روده ، وجود خون قرمز روشن در مدفوع و یا مدفوعی به رنگ تیره و قیر مانند است.

خونریزی های بسیار شدید دوران قاعدگی یا طولانی شدن این دوران و دیگر خونریزی های واژینال نیز یک زن را در معرض خطر ابتلا به کم خونی فقرآهن قرار می دهد.

علایم بالینی کم خونی:

_ احساس سستی
_ عدم تمرکز
_ خستگی همیشگی  و یا خستگی زودرس در هنگام فعالیت و احساس کسالت عمومی
_ سرگیجه کاذب
_ ابتلای مکرر به بیماریهای ویروسی مانند سرماخوردگی
_ ناخنهای قاشقی شکل (گود شدن روی ناخن)
_خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها
_ رنگ پریدگی و زخم غیرطبیعی در گوشه لب

شیوع و علل کم خونی:

کم خونی کمبود آهن شایع ترین گونه کم خونی بوده و به علت مقدار ناچیز آهن در غذا و یا نبود جذب گوارشی آن برای جبران آهن ازدست رفته در عادت ماهانه و یا بیماری است. آهن یک قسمت اصلی در ترکیب هموگلوبین است و کمبود آن سبب کاهش ورود هموگلوبین به داخل گلبول قرمز می‌شود.

در ایالات متحده، ۲۰٪ زنان در سنین باروری در مقایسه با ۲٪ مردان بالغ، به کم خونی (کمبود آهن) دچار هستند. علت اصلی کم خونی کمبود آهن در زنان هدر رفتن خون در زمان عادت ماهانه می‌باشد. کمبود آهن بدون کم خونی در دختران نوجوان سبب پائین افتادن کیفیت تحصیلی و ضریب هوشی می‌شود. کمبود آهن شایعترین حالت کمبود یک عنصر بایسته در سراسر جهان می‌باشد.

کم خونی کمبود آهن همچنین می‌تواند به علت زخمهای خونریزی دهنده دستگاه گوارش باشد. آزمایش خون پنهان در مدفوع (Fecal occult blood test)، آندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش و کولونوسکوپی قسمت انتهایی دستگاه گوارش باید برای تشخیص زخمهای خونریزی دهنده صورت گیرد.

در زنان یائسه و مردان، احتمال اینکه مشکل خونریزی دستگاه گوارش بعللی مانند اولسرپپتیک ، پولیپ کولون و یا سرطان کولورکتال باشد، خیلی بیشتر از سایر علل است. از علل شایع کم خونی کمبود آهن، آلودگی با انگل کرم قلابدار، آمیب، شیستوز و میاز و تریکوریس تریکیورا (کرم شلاقی) است.

یافته های آزمایشگاهی کم خونی:

کاهش هماتوکریت و هموگلوبین که با کوچک شدن حجم گلبولهای قرمز (میکروسیتیک شدن) همراه است. سطح سرمی فریتین و آهن خون نیز کاهش یافته و سطح ظرفیت پیوند برای آهن (TIBC) افزایش یافته است. گلبولهای قرمز در زیر میکروسکوپ، بیشتر هیپوکروم (رنگ پریده) و میکروسیت (کوچک) هستند.

با یافته های غیر طبیعی در آزمایش خون و علائم بالینی در بدن حاصل می‌شود. ترکیبات دارای آهن مانند فروس سولفات در درمان و پیشگیری از کم خونی فقر آهن به کار می رود.

مصرف گوشت و جگر ، مغزها مانند پسته ، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزیهای دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (مانند برگه‌ها) و دانه‌های روغنی مفید است. مصرف ویتامین ث بعد از غذا (مانند آب لیمو) موجب افزایش جذب آهن و مصرف چای و قهوه موجب کاهش جذب آهن میشود.

میزان نیاز به آهن:

نیاز روزانه به این ماده بسیار اندک و در حد یک میلی گرم است البته میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت می باشد؛ مثلاً دختران و زنان در دوران قاعدگی، خون از دست می دهند و لذا با تغذیه مواد حاوی آهن یا خوردن قرص فروس سولفات، از کم خونی خود پیشگیری کنند.
در زنان باردار هم به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند و معمولا مکمل بارداری دریافت می کنند.
در شیرخوارانی که شیرمادر می خورند در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۴ تا ۶ ماه اول زندگی کافی است ولی از شش ماهگی به بعد استفاده از قطره آهن توصیه می شود.
در کودکانی که از شیرخشک استفاده می کنند معمولاً کمبود آهن وجود ندارد. در نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن اغلب اندک بوده و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود.
همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می کند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد.

منبع

محقق: راضیه حسینی